Nước Áo (Phần 1): Sự đóng góp của nước Áo vào nền âm nhạc cổ điển Tây phương
Minh Nguyệt
Trên thế giới có rất nhiều dòng sông nổi tiếng, trở thành hình ảnh tiêu biểu cho cả một hay nhiều quốc gia. Ví dụ, dòng sông Mekong chảy từ Trung Hoa xuống Lào, Campuchia và Việt Nam, dòng sông Hoàng Hà ở Trung Hoa, dòng sông Hằng ở Ấn Độ, dòng sông Seine ở Pháp, hay dòng sông Danube ở châu Âu, v.v... Đối với giới yêu thơ, dòng sông Seine là một hình ảnh cực kỳ thơ mộng, tuy nhiên, đối với giới yêu nhạc, dòng sông Danube lại là một hình ảnh vô cùng quyến rũ và quen thuộc. Bởi vì có ai yêu âm nhạc mà lại không biết bản nhạc valse nổi tiếng "Giòng Danube Xanh" của nhà soạn nhạc người Áo Johann Strauss, người từng được mệnh danh là "ông vua của loại nhạc valse".
Danube là một con sông huyết mạch của cả châu Âu, hay nói chính xác hơn, là con sông lớn thứ nhì của châu Âu, chỉ sau sông Volga. Dài tổng cộng 2.800 cây số, sông Danube bắt nguồn từ nước Đức, chảy qua 8 quốc gia nữa là Áo, Slovakia, Hungary, Croatia, Nam Tư, Bulgarie, Rumanie và Ukraine, và cuối cùng đổ ra Hắc Hải. Từ lâu, sông Danube đã đem lại nhiều lợi ích về mặt kinh tế cho các nước vừa kể. Có nhiều quốc gia đã tận dụng sức nước của con sông này bằng cách xây đập nước cũng như xây các nhà máy thuỷ điện. Ngoài ra, sông Danube còn là đường giao thông thương mại chính, là nơi vận chuyển hàng hoá xuất và nhập khẩu cho nhiều nước. Có 3 thủ đô lớn của châu Âu nằm bên giòng Danube: đó là thủ đô Vienna của nước Áo, Budapest của Hungary và Belgrade của Nam Tư. Như vậy rõ ràng Danube là một giòng sông có tính chất quốc tế. Thế nhưng, dưới mắt của giới yêu chuộng nghệ thuật, đặc biệt là âm nhạc, Danube dường như chỉ là tài sản riêng của nước Áo. Điều đó cho thấy sức mạnh và ảnh hưởng lớn lao của nhà soạn nhạc Johann Strauss cũng như của nền âm nhạc cổ điển tuyệt vời của Áo nói chung. Điều đó cũng cho thấy là nói đến nước Áo, trước tiên chúng ta phải nhắc đến những nhà soạn nhạc tài hoa lừng lẫy mà đất nước này đã sản sinh ra và bù lại, bằng tài hoa xuất chúng của mình, họ đã làm vang danh nước Áo trên phạm vi toàn thế giới.
Johann Strauss sinh năm 1825 tại thủ đô Vienna, trong một gia đình nổi tiếng về âm nhạc. Thân sinh của ông, cũng tên là Johann Strauss, là một nhà soạn nhạc lừng danh của Vienna, tác giả của gần 300 bản nhạc, trong đó có một số trở thành những tác phẩm cổ điển. Trong dòng họ Strauss có đến gần một chục nhạc sĩ. Tuy nhiên, chắc chắn Johann Strauss (con) là người có tài năng lớn nhất. Đó là một thứ tài năng thiên phú, bộc lộ ngay từ lúc còn rất bé: sáng tác đầu tay của ông được soạn vào năm lên 6. Thế nhưng, cha của Strauss lại chỉ muốn ông sau này làm việc trong ngành ngân hàng, cho nên không những không khuyến khích mà còn cương quyết cấm con trai tiếp nối con đường sự nghiệp của mình. May cho Strauss, là mẹ ông đã đứng ra thu xếp cho ông được lén lút học vĩ cầm với một nhạc sĩ đang tham gia trong giàn nhạc của chồng. Năm 1840, lúc Strauss 15 tuổi, cha ông bỏ nhà ra đi theo người tình mới. Đối với Strauss, biến cố này có ý nghĩa như một sự giải thoát bởi vì từ đó, Strauss có toàn quyền tận hiến đời mình cho âm nhạc.
Với một sự nghiệp sáng tác phong phú gồm hàng trăm nhạc khúc thuộc nhiều điệu khác nhau như valse, polka và quadrille, có thể nói, Johann Strauss đã làm mưa làm gió trong nền âm nhạc khiêu vũ tại thủ đô Vienna trong suốt thế kỷ 19. Tuy nhiên thành công lớn nhất của Strauss là ở loại nhạc valse và có lẽ bài "Giòng Danube xanh" là tác phẩm xuất sắc nhất của ông, đồng thời cũng là bài valse được ưa chuộng nhất trên thế giới. Trong cuốn "Classical Music, the Great Composers and Their Masterworks", John Stanley nhận xét về nhạc valse của Strauss như sau:
"Tất cả những bài valse của Strauss đều theo một mô thức cấu trúc căn bản, gồm một dạo khúc khai vũ chậm rãi; tiếp theo đó thường là năm phân đoạn luân vũ và được kết thúc bằng một hậu khúc trong đó các nhạc đề chủ yếu được tái hiện dưới hình thức một chuỗi các vế liên hoàn, tạo nên một cảm giác dồn nhanh nhịp. Đó là một dạng thể mà bất cứ một nhà soạn nhạc vững vàng nào cũng có thể áp dụng một cách trôi chảy; nhưng những bài valse hay nhất của Strauss thì hài hòa hơn, được phối khí hoàn hảo hơn, kết cấu tiết tấu cân đối hơn, và giai điệu duyên dáng hơn bất cứ ai khác. Những bài valse đó đã thể hiện được tâm trạng của người dân Vienna ở thế kỷ 19 - đó là sự tinh tế và chủ nghĩa hưởng lạc".
Ngoài Yohann Strauss, chúng ta còn phải kể đến một vài tên tuổi lừng lẫy khác như Mozart và Schubert. Wolfgang Amadeus Mozart sinh năm 1756 tại thành phố Salzburg. Từ năm 3 tuổi Mozart đã biết chơi đàn piano và đàn vĩ cầm. Chị của Mozart là Maria Anna cũng chơi đàn keyboard rất xuất sắc. Năm 1762, cha của Mozart dẫn hai chị em ông đi trình diễn tại cung điện Vienna. Hai chị em Mozart được triều đình Áo ban tặng nhiều phẩm vật, còn cha ông thì được ban thưởng tiền. Sự thành công này đã dẫn đến chuyến lưu diễn thứ hai, xa hơn và cũng dài ngày hơn đến tận thủ đô Paris của nước Pháp vào năm sau. Thời gian ấy chưa có xe lửa và đường xá cũng chưa tốt như hiện nay nên cuộc hành trình bằng xe ngựa của họ kéo dài khá lâu. Trên đường đến Paris, hai chị em Mozart thường xuyên biểu diễn cho các gia đình quý tộc và khi họ dừng lại ở các thị trấn lớn thì cha Mozart tổ chức những buổi hòa nhạc thu hút được rất nhiều người đến nghe. Tại cung điện Versailles ở Paris, sự thành công của họ cũng vô cùng rực rỡ. Chính tại Paris, những tác phẩm của Mozart, bao gồm 4 bản xô-nát được phát hành lần đầu tiên. Năm đó soạn nhạc thiên tài chỉ mới có 7 tuổi. Sau Paris là liên tiếp những chuỗi ngày tháng lưu diễn của Mozart ở nước ngoài, từ Anh quốc đến Hòa Lan, Ý, v.v... Có thể nói tên tuổi của Mozart vang dội khắp nơi ở châu Âu trước khi thành phố Salzburg công nhận tài năng của ông. Mozart lâm bệnh nặng vào mùa thu năm 1791 và qua đời vào tháng 12, lúc mới 35tuổi, để lại một sự nghiệp đồ sộ gồm 50 bản nhạc giao hưởng, 22 vở opera, vô số bản xô-nát dành cho đàn piano và vĩ cầm, v.v...
Năm 1991, nhân kỷ niệm 200 năm ngày mất của Mozart, nhạc của ông được trình tấu ở khắp nơi trên thế giới. Ví dụ như tại thành phố New York, Hoa Kỳ, 11 đoàn nghệ thuật đã phối hợp giới thiệu sự nghiệp của Mozart đồng thời tổ chức nhiều buổi nói chuyện và triển lãm để vinh danh một thiên tài lỗi lạc. Riêng tại thành phố Salzburg là nơi ông sinh ra thì tuần lễ Mozart được tổ chức hàng năm vào tháng giêng.
Sinh năm 1797 tại thủ đô Vienna, Schubert là con út trong một gia đình có năng khiếu đặc biệt về âm nhạc. 3 người anh của Schubert đã dạy ông chơi đàn piano và vĩ cầm từ lúc ông còn rất bé. Tuy nhiên, một thời gian sau, Schubert lại tỏ ra vượt trội hơn hẳn các anh. Năm 11 tuổi, nhờ có giọng hát hay, Schubert xin được một học bổng vào trường Konvikt, là trường chuyên đào tạo các giọng nam cho đội hợp ca của triều đình. Cuộc sống của Schubert tại trường khá vất vả vì những bữa ăn ở trường không đủ no, trong khi đó gia đình ông lại nghèo, không thể gửi đủ tiền cho ông mua thêm thức ăn. Schubert thường xuyên bị đói, ngoài ra ông cũng không có tiền mua giấy kẽ giòng sẵn để viết nhạc. May mắn là ông có một người bạn lớn tuổi hơn, ngưỡng mộ tài năng của ông nên thường cung cấp giấy cho ông sáng tác.
Năm 1813, tức năm Schubert 16 tuổi, ông bị đuổi ra khỏi trường, lý do là vì ông đã đến tuổi bị vỡ tiếng. Vì không hội đủ chiều cao để tham gia quân đội hoàng gia, cho nên ông quyết định nối nghiệp cha, làm nghề thầy giáo. Ngoài thì giờ đi dạy, Schubert dành hầu như toàn bộ thời gian còn lại cho việc sáng tác. Chỉ trong vòng 5 năm, ông đã hoàn tất 5 bản giao hưởng, 6 vở opera và 300 bài hát. Chính vì sáng tác nhiều bài hát như vậy mà sau này nhiều người cứ tưởng Schubert chỉ là một nghệ sĩ sáng tác bài hát nhưng thật ra tác phẩm của ông rất đa dạng gồm cả nhiều bản giao hưởng cũng như nhiều bản tứ tấu và xô-nát.
Vừa rồi là phần trình bày một khía cạnh đặc sắc của nước Áo: đó là sự đóng góp lớn lao của quốc gia này vao nền âm nhạc cổ điển Tây phương.